7. Hoe te handelen als je peer in crisis is

Inhoudsopgave

Inleiding

In dit hoofdstuk geven we een introductie op crisis beheersing bij peer support. Als peer supporter leggen we contact met mensen die verschillende gradaties van stress meemaken in hun leven en worstelen met problemen. Soms kan de mate van stress zo overweldigend zijn dat je van een crisis kunt spreken of van een traumatische ervaring. In dat geval wordt er meer van de persoon gevraagd dan de mogelijkheden waarover die beschikt om met de situatie om te gaan. Het is ook belangrijk te beseffen dat wij als peer supporters zelf een crisis kunnen ervaren – zorg dat je daarop bent voorbereid!

7.1 Wat is een crisis?

Wat is het verschil tussen 'gewone' stress en een crisis? 

 

Een crisis: 

  • Is onverwacht;
  • Houdt verband met een werkelijke of gevreesde bedreiging en een gevoel van niet weten hoe verder te gaan, van onzekerheid;
  • Heeft een sterke invloed op mensen en brengt sterke gevoelens teweeg; 
  • Heeft mogelijk traumatische invloed. 

 

De ernst van de crisis hangt nauw samen met eerdere ervaringen van de betrokken persoon en haar of zijn hulpbronnen. Wat voor de ene persoon kan aanvoelen als een matig complexe situatie, kan leiden tot een intense crisisreactie bij een ander. Bovendien kan dezelfde situatie een persoon heel anders treffen afhankelijk van het tijdstip waarop het gebeurt.

Wat is het verschil tussen 'gewone' stress en een crisis?

Bij een stress reactie gaat je lichaam in hyper-aurousal. Dat betekent dat het heel hard gaat werken en al je lichaamsfuncties zoals hartslag en ademhaling gaan omhoog. Het is een reactie op een angstige situatie, een uitdaging of een verandering. Het is een algemene reactie en hangt vaak niet samen met een speciale gebeurtenis. Het is bedoelt om als mens te reageren op een gevaarlijke situatie om zo je veiligheid te waarborgen. Normaal gesproken zorgt stress er op die manier voor om ons te laten doen wat moet gebeuren en wat goed is. Wanneer je teveel stress ervaart kan dit uiteindelijke resulteren in een crisis. 

 

Een crisis, anderzijds, is een situatie van extreme stress. In geval van een crisis, zijn de tot dan toe beschikbare mechanismen van omgang met een probleem niet voldoende om een gevoel van controle over de situatie te handhaven. Tijdens een crisis hebben we het gevoel dat onze fysieke gezondheid, geestelijk welbevinden of sociale status in gevaar komt. Zoals aangetoond in de voorgaande paragraaf kan wat als crisis geldt heel individueel zijn, maar enkele veel voorkomende oorzaken van een crisis zijn wel aan te wijzen.

Mogelijke oorzaken van een crisis

  • De dood van een dierbare, of een suïcide van iemand die je goed kent;
  • Ernstige ziekte van jezelf of van een naaste; 
  • Gedrag dat schaamte of verwarring teweeg brengt, zoals dronken autorijden, ongepast gedrag (ook op het internet), in de gevangenis terecht komen; 
  • Werkeloosheid, financiële problemen;
  • Verkeersongelukken, brand, natuurrampen; 
  • Geweld in een intieme relatie, thuis, op straat; 
  • Seksueel geweld; 
  • Slachtoffer zijn van diefstal, een roofoverval; 
  • Ter nauwer nood ontsnappen aan een ongeval;
  • Zorgen die voortkomen uit ouderschap; vruchtbaarheidsproblemen; miskraam; ziekte van een kind; 
  • Moeilijkheden tussen partners, zoals echtscheiding of ontrouw; 
  • Verhuizen.

7.2 Peer crisis en persoonlijke crisis

Een belangrijke vraag om te beantwoorden: wie is degene die de crisis ondergaat? Als het om de persoon gaat die je ondersteunt noemen we het een peer crisis.Als de peer support in crisis is noemen we dat persoonlijke crisis.Hoe met deze omstandigheden en onze reacties om te gaan, kunnen verschillend zijn in beide gevallen. Maar voor beide gevallen geldt: het voorrang verlenen aan gezondheid, veiligheid en de juiste hulp ontvangen vormen in beide gevallen de kern. 

Peer crisis

Om de gezondheid en het welbevinden van de persoon die wij ondersteunen te beschermen, is het belangrijk op de hoogte te zijn van het omgaan met stress, crisis en traumatische reacties. Nog belangrijker is het besef te hebben van onze vaardigheden en bronnen om de juiste steun te bieden. Peer supporters hebben verschillende achtergronden, sommigen zullen een opleiding hebben genoten in relevante vakken (bijvoorbeeld psychologie, maatschappelijk werk, gezondheidszorg), terwijl andere lotgenoten ondersteuners meer praktische ervaring hebben en nog niet zoveel training hebben gehad in kwesties van geestelijke gezondheidszorg.

 

In providing peer support, especially during crisis and trauma situations, it is necessary to acknowledge that seeking (further) professional mental health aid may be needed. As peer supporters, in addition to providing empathic listening and empowerment, we can be of assistance while seeking further help. We can do so by providing information and sharing our own experience – but that is something to be done mindfully. A mental health first aid or a psychosocial first aid framework may be a useful tool to a peer supporter, especially in crises. We will introduce that topic briefly later in this module.

It’s always good to ask first, if the peer would like to hear your perspective, whether it is about your personal experience or information about help that might be useful for the peer. In the case of a crisis or a traumatic situation, it is probably not the time for personal stories or lots of information – we first need to address the practical questions of being (and feeling) safe. Focus on providing safety and comfort first, and keep the information simple, factual and delivered in a caring manner. 

 

You can also check our e-learning chapter 2.5 where we discuss trauma-informed peer support.

 

Indien je een lotgenoot ondersteunt die een crisis doormaakt, denk dan goed aan je eigen hulpbronnen en zorg voor je eigen welbevinden. Dat is essentieel voor jou evenals voor de lotgenoot. 

Als je niet aan jezelf denkt of je grenzen overschrijdt, loop je een groot risico op een burnout en daardoor kan je niet in staat zijn je lotgenoot te helpen, waardoor de situatie ook voor de lotgenoot moeilijker wordt. Metaforisch: je moet jezelf niet in brand steken om de anderen warm te houden en dat geldt vooral voor crises. 

Persoonlijke crisis

Als lotgenoten ondersteuners zijn wij ook mensen en dus kunnen ook wij crises in het leven meemaken. Wanneer we een crisis doormaken, is het van groot belang even te stoppen met ondersteunen. Daar wij in een dergelijke situatie voorrang moeten geven aan ons eigen welzijn en hulp voor onszelf moeten inroepen. Zoals vaak wordt gezegd: je kan niets schenken uit een leeg kopje! 

 

Als we een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt, of onze behoeften hebben genegeerd, zodanig dat we ons overspoeld voelen en de situatie niet meer kunnen hanteren, moeten we dat zeer zeker laten weten en hulp zoeken. Als je in een organisatie werkt, laat je leidinggevende (of de daartoe meest geschikte persoon) dit dan zo snel mogelijk weten. Dan heb je vrije tijd nodig. Natuurlijk kun je ondersteuning vinden bij je team en tijd doorbrengen met zorgzame mensen kan heel vruchtbaar zijn, waardoor je nog steeds naar je werk kunt gaan, als je in die vertrouwde omgeving steun ervaart. Maar blijf eraan denken dat jij je bevindt aan de ontvangende kant van emotionele steunverlening, niet aan de kant die die steun biedt aan anderen. 

 

Enkele vragen kunnen je helpen vast te stellen of je een crisis situatie doormaakt: 

  1. Heb je het gevoel de controle te verliezen of moeite met het omgaan met het dagelijks leven en je taken?
  2. Heb je moeite met eten, slapen, of zelfzorg?
  3. Heb je recent een onverwachte gebeurtenis meegemaakt, die leidde tot hevige emoties of volstrekte gevoelloosheid?
  4. Heb je het gevoel dat je gebruikelijke methoden van omgaan met problemen niet meer (voldoende) helpen of ben je niet meer in staat die aan te wenden? 

 

Indien je ‘ja’ hebt geantwoord op ten minste een van deze vragen, kan dit aanleiding zijn om je welbevinden nader te onderzoeken. Indien je twee of meer vragen met ‘ja’ beantwoordde, is het mogelijk dat je inderdaad een crisis doormaakt. Zoek zo snel mogelijk hulp, van een goede vriend, partner, geestelijke gezondheidszorg specialist of een crisis hulpverlener. 

 

Meer hulpmiddelen en tips zowel voor het vaststellen van je eigen behoefte aan zelfhulp als het doorgeven daarvan aan anderen, kun je vinden in de module voor zelfhulp van deze cursus. Indien je jezelf beschouwd als iemand in de ‘gevarenzone,’ is het beslist tijd om actie te ondernemen en je welzijn te herwinnen.

7.3 Manieren om ondersteunen in crisis

Er zijn verschillende manieren om peer support te verlenen. Elke peer supporter is een individu is met haar of zijn eigen krachten en manieren van communiceren, zal zeker ieder ondersteunend contact zijn eigen dynamiek vertonen. Desalniettemin werkt het vaak goed om enkele richtlijnen te hebben om een ondersteunend en stabiel contact te hebben. 

Crisisplan

Het belangrijkste doel van een crisisplan is dat wanneer de crisis plaatsvindt, je niet hoeft na te denken, maar gewoon kunt handelen volgens het plan. Dit betekent dus dat je het plan van te voren dient op te stellen. In een organisatie is het van zeer groot belang om een concrete, stap voor stap crisis aanpak te ontwikkelen voor mogelijke crisis situaties, die mogelijk een groot effect kunnen hebben op het team of de organisatie. Voorbeelden van dergelijke situaties kunnen zijn: ziekte of terugval onder belangrijke personen in het team (vooral van belang voor het bieden van steun aan lotgenoten), de door (ook door zelfdoding) binnen de organisatie of onder de lotgenoten die we hebben ondersteund, plotselinge financiële of andere problemen in de organisatie, etc. Bovendien kunnen mensen persoonlijke crisisplannen ontwikkelen bij moeilijkheden die zij kunnen zien aankomen (bijvoorbeeld een terugval in gezondheid). 

 

Het is goed een crisisplan te ontwikkelen in een team. Eerst wordt een scenario gekozen voor de crisis. Bedenk daarna wie waarschijnlijk het meest geraakt zal zijn door de situatie, wie de mensen of groepen zijn die waarschijnlijk het meest behoefte hebben aan steun? Wie de mensen zijn die deze steun kunnen geven, hoe we die kunnen bereiken en wat we met hen alvast kunnen afspreken? Hoe brengen we de ondersteuners en de mensen die steun nodig hebben met elkaar in contact? 

 

Een ander geweldig belangrijk onderwerp in crisis beheersing is informatie, het is vaak zelfs waar om te zeggen dat crisis beheersing allereerst informatie beheersing betekent. Wie moet informatie over de situatie krijgen? In welke volgorde moeten we die mensen op de hoogte stellen (b.v. het bestuur, het team, de gehele organisatie)? Het is belangrijk om informatie te geven aan degenen die door de situatie worden beïnvloed en deze moet worden gegeven op een neutrale, korte, feitelijke maar steeds zorgzame en humane manier. Vaak werkt het goed om informatie te geven samen met het vermelden van verdere hulpbronnen. 

Oefening

If you are working in an organisation, find out what are the main practices in your organisation for managing crises.
Are there any concrete step-by-step crisis plans formulated for certain situations?

Kijk in het e-book voor een handleiding om een crisisplan op te stellen.

Mental Health First Aid (MHFA)

One helpful set of guidelines for peer supporters can be mental health first aid – the help provided to a person who is developing a mental health problem, experiencing a worsening of a mental health problem, or in a mental health crisis. Mental health first aid is given until appropriate professional help is received or the crisis resolves (You can read a brief history of MHFA here).


Het is van belang je steun altijd af te stemmen op de behoeften van de persoon die je helpt. Deze richtlijnen zijn alleen een stel aanbevelingen in algemene zin en het meest geschikt om eerste hulp te bieden in de geestelijke gezondheidszorg in landen met hoge inkomens die over een goed ontwikkelde gezondheidszorg beschikken. Groepen van experts die deze richtlijnen eensgezind hebben opgezet, omvatten mensen met eigen ervaring met geestesziekte, hun verzorgenden en hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg. Er bestaat ook een groot aantal richtlijnen voor het helpen van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en financiële moeilijkheden. Deze richtlijnen kunnen worden gedownload: van deze pagina,Er worden meerdere onderwerpen besproken (in het engels) om mensen te ondersteunen die depressief zijn, eet problemen hebben, last hebben van suïcidale gedachten en veel meer psychische problemen. Het is ook belangrijk om rekening te houden met het feit dat mensen doof kunnen zijn, LGBTQU+ zijn of adolescent zijn. deaf people, adolescents, LGBTQI+ peopleZoals je ziet kun je buiten deze e-learning om nog veel leren over het omgaan met je peer. 

Mental Health First Aid: Actie plan

Hier zie je een korte video over de vijf stappen van een MHFA actie plan: (in het engels). 

Before starting to give mental health first aid, it’s important to ask yourself whether you have the resources to offer support? Check your time, wellbeing and other resources (see module 8 on self-care). Only then, if you are certain that you have the needed resources, can you move on to the next steps.

 

  1. Benader de situatie en beoordeel die. Dreigt er enig gevaar voor de persoon of de anderen? (Vraag naar zelfmoord gedachten!)
  2. Luister zonder oordeel
  3. Bied steun, vertrouwen en informatie
  4. Stimuleer het gebruik van relevante professionele hulp 
  5. Stimuleer zelfhulp en andere steunende strategieën

 

Na het geven van eerste hulp op het gebied van geestelijke gezondheid, is het tijd voor zelfhulp voor ons als steun bieders, want deze uitgesproken ondersteunende gesprekken kosten ons natuurlijk energie. 

Psychologische (of psychosociale) eerste hulp

Een andere goede methodiek die kan ondersteunen bij crisis is psychologische of psychosociale eerste hulp (PFA). Dit is een nog praktischere benadering dan eerste hulp in de geestelijke gezondheidszorg, aangezien deze is gericht op het invullen van de basisbehoeften na een traumatische gebeurtenis. Je vindt de richtlijn hier.Deze richtlijnen vormen een algemeen aantal aanbevelingen, die zijn ontwikkeld om het in brede zin eens te zijn over psychologische eerste hulp informatie voor gebruik in landen met lage – en midden inkomens.

Volgens de richtlijn van de Wereld Gezondheid Organisatie beschrijft psychologische eerste hulp een humane, ondersteunende reactie op een medemens die nood lijdt en wellicht steun kan gebruiken. 

Psychologische Eerste Hulp omvat de volgende thema’s:

  • Het bieden van praktische zorg en steun, zonder opdringerig te zijn; 
  • Beoordeling van behoeften en belangen; 
  • Mensen helpen in basisbehoeften te voorzien (bijvoorbeeld voedsel en water, informatie); 
  • Luisteren naar mensen maar hen niet onder druk zetten om te praten; 
  • Mensen geruststellen en helpen zich rustig te voelen; 
  • Mensen helpen informatie, diensten en sociale steun te vinden;
  • Mensen beschermen tegen verdere beschadiging.

Al betekent psychologische eerste hulp beschikbaar zijn om te luisteren naar de verhalen van mensen, houd er rekening mee dat het er niet om gaat mensen onder druk te zetten om je te vertellen over hun gevoelens en reacties op een gebeurtenis. Bij het bieden van psychologische eerste hulp vragen we mensen niet te analyseren wat er met hen is gebeurd, of noodzakelijkerwijs gedetailleerde gesprekken te voeren over de gebeurtenis die het verdriet heeft veroorzaakt. 

Psychologische eerste hulp omvat factoren die het behulpzaam lijken te zijn voor het herstel van mensen op de lange termijn:  

  • Je veilig voelen, verbonden met anderen, kalm en hoopvol; 
  • Het bereikbaar zijn van sociale, fysieke en emotionele steun;
  • Het gevoel hebben jezelf kunnen redden als individu en als gemeenschap. 

Similarly to MHFA, it starts with asking yourself whether you have the resources to offer support? Check your time, wellbeing and other resources (see module 8 on self-care). Only then, if you are certain that you have the needed resources, can you move on to the next steps.

The main steps in the PFA framework are Look, Listen and Link. Each of the main steps has a few points to pay attention to.  We have slightly adapted the material to fit better for the context of peer support setting, as PFA is often used in large humanitarian crises (e.g. war, natural disasters, accidents) and thus caters most to those specifics. 

Kijk: 

  • Let op veiligheid. Kies een omgeving waarin je ongestoord kunt praten.
  • Let op duidelijk urgente basisvoorwaarden (b.v. de behoefte aan medische hulp in een noodgeval).
  • Let op reacties van ernstig lijden (b.v. erg overstuur zijn, niet uit zichzelf kunnen bewegen, niet op anderen reageren of in shock zijn).

Luister:

  • Benader mensen die steun nodig kunnen hebben en leg contact.
  • Vraag naar de behoeften en zorgen. 
  • Luister naar mensen en help hen zich rustig te voelen. 

Link: 

  • Help mensen iets te doen aan hun basisbehoeften en help hen hulp in te schakelen.
  • Help mensen bij het omgaan met hun problemen.
  • Geef informatie die relevant is voor de situatie en de problemen.
  • Help mensen contact te leggen met hun geliefden en met sociale steun.
  • Kom hierop terug als je dit hebt beloofd! 

Net als bij MFHA is het bij PFA ook belangrijk om jezelf altijd af te vragen: Heb ik nu de energie om er voor een ander te zijn? Goede zelfzorg is hierbij onmisbaar. Daarover gaat de volgende module. 

nl_NLDutch
en_GBEnglish is_ISIcelandic etEstonian nl_NLDutch