1. Wat is peer support?

1.1 Definitie

Peer support, of steun aan lotgenoten is een manier om met iemand een relatie aan te gaan op basis van gemeenschappelijke kenmerken en eigenschappen, met als doel steun te bieden of te ontvangen.

Wij horen allemaal bijt lotgenotengroepen zoals (klasgenoten, collega’s op het werk, vrienden, etc.) en in de breedste zin van het woord kan peer support worden ingezet in allerlei omstandigheden, omdat die is gericht op gedeelde eigenschappen en.

Peer support wordt in de geestelijke gezondheidszorg aangeboden door mensen die zelf ervaring hebben met trauma, een psychiatrische diagnose en/of emotioneel leed en die gereflecteerd hebben op hun ervaringen.

Bij peer support wordt ieders mening en ervaring gelijk gewaardeerd, de een wordt niet beschouwd als meer deskundig dan de ander. Hoeveel steun je geeft of ontvangt kan variëren, afhankelijk van wat voor jou goed voelt op verschillende momenten. Peer support kan plaatsvinden tussen twee mensen of in groepen, concreet of via een zoombijeenkomst.

1.2 Wat doet een peer supporter?

Een peer supporter of lotgenoten ondersteuner kan verschillende rollen vervullen, die zullen wisselen tussen projecten en moeten worden afgestemd op de individuele vaardigheden en kwaliteiten en de eisen van de organisatie en de structuren. De kern van iedere rol vormt het contact als gelijken, met als doel het herstel en het welzijn van de ander te ondersteunen. Waarbij de persoonlijke verantwoordelijkheid van de ander niet vergeten moet worden.

Hier volgen een aantal voorbeelden wat een peer supporter kan doen:

Het bieden van steun door te luisteren en te delen;
Hulp aanbieden bij praktische zaken;
Gedeelten van eigen ervaring delen;
Mensen ondersteunen bij opkomen voor zichzelf;
Informatie delen over bijvoorbeeld begeleiding, behandeling of andere vormen van steun zoals de voedselbank of maatschappelijk werk;
Mensen ondersteuning in vaardigheden om goed voor zichzelf te zorgen;
Bouwen aan een community en sociaal netwerk;
Peer supportgroepen leiden;
Een crisiskaart, crisisplan of herstelplan opstellen;
Peer supportprojecten aansturen.

1.3 Vaardigheden van een peer supporter

Zowel in formele als in informele omstandigheden worden lotgenoten ondersteuners geacht vaardig te zijn in communicatie, actief luisteren en het tonen van empathie naar de lotgenoot toe. Als je werkt als peer supporter ontwikkelen je vaardigheden, zeker als je in verschillende situaties en problemen tegenkomt en deze vaardigheden in praktijk brengt.

Hier volgen een aantal basisvaardigheden waarover een lotgenoten ondersteuner of peer supporter zou moeten beschikken:

Het aangaan van een persoonlijk contact
De peer support gaat een contact aan waaruit respect blijkt voor de waardigheid van anderen en streeft naar het opbouwen van positieve, respectvolle relaties. Toont werkelijke belangstelling in de lotgenoot. Zelfs in een moeilijke of gespannen situatie streeft hij of zij naar behoud van het juiste niveau van respect en begrip voor de ander.
Houding
De peer supporter is gevoelig voor wat de ander misschien voelt, toont empathie zonder oordeel en antwoordt vanuit een gelijkwaardig, waarachtig en delend gezichtspunt. Vertelt af en toe over eigen ervaring op een manier die ervoor zorgt dat de relatie gericht blijft op de lotgenoot.
Communicatie
Een peer supporter luistert met empathie en zonder oordeel en houdt de lotgenoot in onvoorwaardelijke hoge eer. Gebruikt stijlen van communicatie en vaardigheden om het begrip te verbeteren en kiest de stijl en de toon van communicatie die het meest geschikt is voor de luisteraar en de situatie. Gebruikt in de communicatie herstel taal en benadrukt de sterke kanten van de lotgenoot.
Kritisch denken
De peer supporter luistert empathisch (de definitie van empatisch luisteren staat in paragraaf 6.3) . De peer supporter luistert actief om een situatie beter te begrijpen en herkent dat er meer dan één manier is om naar een probleem te kijken. Heeft oog voor de mogelijke implicaties of uitkomsten van hun acties en zal, zo daarnaar gevraagd, lotgenoten helpen de uitkomsten en mogelijke gevolgen van de verschillende opties na te gaan. Toont een juist oordeel in het respecteren van de beperkingen en grenzen van haar of zijn rol.
Hoop
De peer supporter werkt vanuit een gevoel van hoop en toont vertrouwen dat de ander zal slagen in zijn of haar persoonlijke weg naar herstel. Streeft ernaar een realistisch optimisme te laten zien en een geloof in de mogelijkheid zelfs in moeilijke situaties positieve keuzes te kunnen maken.
Eigen regie en veerkracht
De peer supporter begrijpt het belang van zelfhulp en het beperken van stress en toont het doen en laten dat het best voor hun werkt om gezond te blijven bij hun ondersteuning van anderen. Hij/zij streeft ernaar kalm te blijven en stressvolle en uitdagende situaties te vermijden.
Flexibiliteit en het vermogen om aan te passen
De peer supporter staat open voor nieuwe ideeën, gaat goed om met dubbelzinnigheid en past plannen of gedrag aan om beter aan te sluiten bij een gegeven situatie. Is bereid om open van geest te zijn en zo nodig compromissen te sluiten.
Zelfbewustzijn en (zelf)vertrouwen
De peer supporter heeft een houding waaruit een evenwicht blijkt van zelfvertrouwen met openheid voor de gedachten en meningen van anderen en is in staat tot zelfreflectie. Hij/zij begrijpt dat persoonlijke gedachten en houdingen van invloed kunnen zijn op hun gedrag en handelingen.
Initiatief en betrouwbaarheid
Peer supporters zijn betrouwbaar en zorgen ervoor dat taken volledig worden afgerond. Vertoont een juist oordeel, en weet wanneer inzicht of hulp van een ander moet worden ingeroepen en is betrouwbaar wanneer zij of hij onafhankelijk werkt.
Samenwerken
De peer supporter deelt kennis, ideeën en hulpbronnen met teamleden als een manier van samenwerking. Hij/zij/het Streeft naar het vervullen van haar/zijn/hun rol en verantwoordelijkheid binnen het team, met respect voor de rollen en verantwoordelijkheden van de andere teamleden.
Levenslang leren en ontwikkelen
De peer supporter streeft naar een benadering van leven en werk op een nieuwsgierige wijze, herkent terreinen waar persoonlijke groei behulpzaam kan zijn en maakt gebruik van mogelijkheden tot leren en ontwikkelen. Herkent de waarde van voortdurende persoonlijke groei en het ontwikkelen van vaardigheden en houdt contact met een lotgenoten groep als een bron om ‘geaard’ te blijven in het eigenlijke werk van peer support.

Bron: Peer Support Canada

Het is belangrijk om te benoemen dat dit allemaal belangrijke vaardigheden zijn om te ontwikkelen als peer supporter. We hebben allemaal onze sterke en zwakke kanten en niemand is perfect. Je hoeft dan ook niet goed te zijn in al deze vaardigheden. Het belangrijkste is om de vaardigheden waar je goed in bent extra sterk te maken en open te staan voor het leren van nieuwe vaardigheden. Daarnaast is het belangrijk om elkaar als peer support team te steunen.

Vragen

Welke vaardigheid uit de bovenstaande lijst past het beste bij jou?
Welke vaardigheid wil je je het liefste verder in ontwikkelen?

1.4. Peer support in verschillende situaties en omstandigheden

De vorm die je als peer supporter kiest wordt bepaald door de situatie waarin je peer support verleend. Een peer support groep bijvoorbeeld ontstaat meestal niet spontaan op een willekeurige locatie. Op een openbare plek kan het namelijk lastig zijn om over pijnlijke onderwerpen te spreken.

Hier volgens en paar voorbeelden van situaties waarin peer support kan plaatsvinden:

Informeel peer support: ontstaat spontaan en kan overal plaatsvinden. Het gaat om twee mensen die zich erkennen in elkaars ervaringen en waar op die manier een contact ontstaat.
Buurthuis of inloopcentrum: Lotgenotencontact ontstaat op een natuurlijke manier omdat een inloopcentrum of een buurtcentrum plekken zijn voor ontspanning.
Zelfhulpgroepen: ontstaat vaak bij organisaties /activiteiten / programma’s geleid door lotgenoten op basis van vrijwilligheid en op een natuurlijke manier.
Zelfregiecentrum of herstelacademie: Ontstaat in een groep of tussen twee personen en focust op ontwikkeling, gezamenlijk leren, werk, mentale gezondheid, opkomen voor jezelf of belangenbehartiging. Er zijn altijd vrijwilligers om de groep te ondersteunen.
Peer support op de werkplek: werknemers met eigen ervaring worden geselecteerd en voorbereid op het bieden van peer support aan collega’s.
Peer support in een ziekenhuis: In een (psychiatrisch) ziekenhuis zijn vaak peer supporters aanwezig om lotgenotensteun te bieden.
In de acute setting: Peer supporters worden ook steeds vaker ingezet wanneer mensen bijvoorbeeld gedwongen opgenomen worden. Zij kunnen in een acute situatie steun bieden bijvoorbeeld op de High Intensive Care of bij opnamegesprekken. Het kan gaan om groepen of één op één begeleiding.

1.5 Soorten peer support

Wanneer je leert over peer support kun je het gevoel krijgen dat je al hebt meegedaan me peer support zonder je daarvan bewust te zijn. En misschien heb je gelijk.

Peer support kan vele vormen aannemen, met informele vormen die spontaan en op een natuurlijke manier ontstaan, als mensen elkaar in moeilijkheden zien komen en hun best doen om iets te kunnen betekenen. Meer formele vormen vinden plaats binnen organisaties en overheidsdiensten, waarvoor lotgenoten mogelijk een speciale opleiding en diploma nodig hebben.

In de grafiek hieronder zie je verschillende soorten peer support, van de meest informele tot de meest formele. De grafiek zegt in het engels war er bij 1.4 staat beschreven. De verschillende vormen van peer support worden onderscheiden door de situatie waarin ze plaatsvinden. Om te bepalen wat bij jouw vorm van peer support past kun je de volgende vragen beantwoorden:

Ontstaat het peer support contact spontaan of was het gepland?
Heeft het peer supportcontact een vaste vorm, structuur en tijdstip?
Hebben de peer supporters een opleiding of training gevolgd?
Is het een ongepland, spontaan contact of zijn er allerlei regels van organisaties waar jullie je aan moeten houden?
Kan jullie peer support contact overal plaatsvinden of hangt het vast aan bijvoorbeeld een ziekenhuis of werkplek?

1.6 Bronnen

Review of literature on peer support (in the Journal of Mental Health, 2011): Klik hier om het te openen (is in het engels)

A Handbook For Individuals Working in Peer Roles, by Sera Davidow of the Western Mass Recovery Learning Community: Klik hier om het te openen (is in het engels)