Inleiding
Wij hebben als mensen allemaal moeilijkheden meegemaakt in ons leven – mislukkingen, scheidingen, conflicten, etc. Sommigen hebben geworsteld met geestelijke problemen, anderen die te maken hebben gekregen met het verlies van een geliefd persoon, problemen op het werk of lichamelijk letsel. Terwijl onze verhalen allemaal verschillend zijn, hebben ze alle toch een inherente en ontegenzeggelijke waarde; van iedere laatste ervaring valt iets te leren.
In dit hoofdstuk geven we je wat middelen en ideeën in handen voor het in woorden vatten van jouw verhaal en voor het gebruiken van jouw verhaal om anderen te bemoedigen, inspireren en ondersteunen. Dit kan vrij uitdagend zijn, omdat het van je vraagt bepaalde delen van je leven te verwerken en te delen, die je wellicht nog niet eerder hebt gedeeld.
3.1 Wat is een herstel verhaal?
Een herstelverhaal is een verhaal van de vertellers eigen persoonlijke strijd en, nog belangrijker, van de manier waarop zij die te boven zijn gekomen of er mee om hebben leren gaan. Herstelverhalen worden veel gebruikt in therapie en 12-stappen programma’s om mensen te helpen problemen te verwerken en te reflecteren op gebeurtenissen in hun leven die pijn veroorzaakten en in te zien wat die hun leerden.
De omvang en de inhoud van een herstelverhaal hangen voornamelijk af van het doel: als het een middel is voor de persoon zelf om terug te blikken en te zien hoeveel zij of hij heeft geleerd, kan het zo lang en veelomvattend zijn als de persoon zelf wil, waarbij in detail wordt verteld over bepaalde herinneringen, dan wel alleen een schets wordt gegeven van wat zij of hij heeft doorgemaakt. Wanneer het herstelverhaal is bedoeld om te worden gedeeld met anderen (een zogenaamd ‘publiek’ herstelverhaal) is de structuur, veelomvattendheid en verwoording van van betekenis: in dit geval is het herstelverhaal bedoeld om de toehoorder een gevoel van hoop te geven, een bruikbaar stukje informatie, of een boodschap waarover zij kan nadenken. Deze publieke herstelverhalen over het te boven komen van moeilijkheden zijn meer gericht op het aspect van herstel in onze reizen om anderen te bemoedigen om informatie te vinden en hulp die zij mogelijk nodig hebben.
De meest belangrijke vraag in dit hoofdstuk is de volgende: wat is de boodschap die jij anderen graag zou willen meegeven uit je verhaal? what is the message you would like others to take from your story?
3.2 Hoe weet ik of ik er klaar voor ben om een herstelverhaal te schrijven of te vertellen ?
In theorie lijkt het openen van een word document of het vinden van pen en papier om te schrijven over de moeilijkheden die je hebt gekend een makkelijke taak, maar in werkelijkheid is die vaak nogal gecompliceerd. Persoonlijke gedachten, gevoelens en handelingen zijn er berucht om hoe moeilijk ze in woorden te vatten zijn, des te meer als je probeert te schrijven over de moeilijkste momenten in je leven.
De vragen die je jezelf kan stellen om er achter te komen of je er klaar voor bent je herstelverhaal te schrijven, zijn de volgende:
- Heb je het punt bereikt waarop je als je denkt aan de problemen waarmee je hebt gestreden, dat niet langer sterk negatieve emoties opwekt?
- Geloof je in je herstel?
Indien je antwoord op elk van deze vragen ‘nee’ is, kan het zijn dat het schrijven van je ervaringsverhaal niet de beste keuze is op dit moment. Het risico bij een poging je verhaal te schrijven voor je het punt hebt bereikt waarop deze herinneringen niet langer pijn veroorzaken is het eventueel vastlopen in de gevoelens die met je ervaringen gepaard gaan. Wanneer die gevoelens nog niet zijn verwerkt en er niet genoeg tijd is verstreken sinds de gebeurtenissen die je wilt bespreken in je verhaal, zul je je gemakkelijk gevangen voelen in de woede, het verdriet en de hopeloosheid die je wellicht hebt gevoeld en kan het moeilijk zijn terug te keren naar het moment van nu. Indien je toch probeert je ervaringsverhaal te schrijven en je het gevoel krijgt dat je de moeilijkheden die je hebt doorstaan herbeleeft, is de beste oplossing voor nu deze taak naast je neer te leggen en je te richten op de dingen, mensen en bezigheden die je een goed gevoel geven.
Denk eraan dat je bereidheid je verhaal te delen altijd verandert en groeit. Ga, als eerste stap bij iedere mogelijkheid te delen bij jezelf na of je er klaar voor bent. Gebruik daarbij de twee eerder genoemde vragen en sta stil bij je algemene welbevinden. (Je kan ook bruikbaar materiaal vinden in onze module over zelfhulp). Indien je je overdonderd voelt en in problemen, kan het raadzaam zijn een pauze in te lassen – ook in een gesprek over je ervaringen. Bij het spreken over je ervaring komt altijd een zekere kwetsbaarheid naar voren - bijvoorbeeld als mensen vragen naar moeilijke onderwerpen en het beantwoorden van die vragen veel gemakkelijker is in een meditatie.
3.3 Hoe schrijf je een herstel verhaal?
Om je te helpen je herstelverhaal te structureren, hebben we drie oefeningen die de verschillende aspecten van je ervaringen belichten en je een manier bieden om een coherent en verfijnd verhaal te vormen rond je herstel. Het beste is de oefeningen te doen in de volgorde waarin ze hier worden gepresenteerd en ruim de tijd te nemen om te ontspannen en je echt op ze te richten.
Oefening 1
Wellicht is de gemakkelijkste manier om een verhaal te vertellen om bij het begin te beginnen en van daar verder te gaan. In deze oefening krijg je de kans je eigen tijdlijn op te zetten met zowel de positieve als de negatieve gebeurtenissen die invloed op je leven hebben gehad. Een grafiek als hieronder getoond is een van de gemakkelijkste manieren om te vertellen over alle verschillende keerpunten en vast te stellen in welke volgorde ze plaatsvonden en hoe ze je beïnvloedden. Na het opstellen van je eigen herstel tijdlijn, kun je de eerste schets van een verhaal noteren, waarbij je gebruik maakt van de keerpunten om een ruwe contour weer te geven en die in te vullen.
Meestal kun je het beste een potlood en papier gebruiken voor deze oefening. Als je wil kun je ook het voorbeeld gebruiken in dezelink).
Oefening 2
Als je de eerste oefening hebt gedaan, is het mogelijk de akeligste perioden in je leven te lokaliseren en met deze oefening duiken we dieper in de moeilijkheden zelf en de reis naar herstel. Dit kan vooral nuttig zijn als je je wilt concentreren op een min of meer vastomlijnde crisis, maar zelfs zij die met meer complexe problemen worstelen kunnen hun voordeel doen met deze methode van analyseren van de verschillende stadia van de crises.
Als een kader verwijzen we naar het psychologische model dat Elizabeth Kübler-Ross heeft opgesteld om de stadia te belichten van een gang door extreme veranderingen. Om dit aan te passen aan een herstelverhaal, zijn er nog enkele punten om bij stil te staan: zijn er nog andere punten die je zou willen toevoegen aan je crisis curve? Waren er punten waarop je verwarring beleefde, onzekerheid, hulpeloosheid of gevoelloosheid? Werd je herstel vergemakkelijkt door aanvaarding, buiten hulp om, door te leren of te experimenteren? Zijn er ook nieuwe vaardigheden, ideeën dan wel vormen van vertrouwen die maakten dat je deze crisis te boven kwam?
Hier zie je nog een andere grafiek die je kan ondersteunen bij deze oefening:
Oefening 3
De derde oefening is geïnspireerd op het werk van Marshall Ganz en zijn driedelige publieke verhaal structuur, te weten: Verhaal van het Zelf – Verhaal van Ons – Verhaal van Nu.Bron)
Deze driedelige structuur kan bijzonder waardevol zijn in situaties waarin we onze herstelverhalen delen met een breder publiek (eerder dan in een één op één situatie) – bijvoorbeeld in een groep voor bewustwording, in een werkgroep of als we onze verhalen delen in een video of een geschrift.
Denk, voor je aan deze oefening begint, eens aan een imaginair publiek met wie je jouw verhaal zou willen delen. Een publiek dat je graag wat hoop en bemoediging zou willen geven. Zijn zij lotgenoten – mensen die dezelfde problemen als jij meemaken – of wellicht hun vrienden, ouders, partners? Met welke leeftijdsgroep voel je je het meest verwant? Of misschien wil je jouw verhaal wel richten tot leraren, maatschappelijk werkers, of andere hulpverleners die baat zouden kunnen hebben bij het horen van jouw verhaal over eigen ervaringen, zodat zij zich meer bewust worden in hun werk? Natuurlijk kun je vele verhalen voor allerlei publiek over je ervaringen in elkaar zetten, maar kies één groep voor deze oefening.
De derde oefening bestaat uit drie elementen die je in de bovenstaande afbeelding ziet. 1. Het verhaal van mij (Wie ben ik, Wat heb ik ervaren en Wat is mij overkomen?) 2. Het verhaal van ons (Hoe is mijn ervaring relevant voor anderen?) 3. Het verhaal van nu (Wat ga ik doen?).
Het eerste element: ‘Het verhaal van Mij’ kan een compacte versie zijn van de verhalen die je hebt geschreven tijdens de laatste twee oefeningen. Meestal begint die met een introductie van jezelf en geeft het de ervaringen weer die je hebt meegemaakt en hetgeen je in dit proces hebt ontdekt. Daar dit een oefening is in het schrijven van een publiek herstelverhaal – bedoeld om te delen – zou het grootste deel van het verhaal gericht moeten zijn op ‘de weg naar boven’ op de bovenstaande grafieken: de mensen, handelingen, gedachten en steun die je geholpen hebben te herstellen. Probeer je, als leidraad, erop te richten dat minstens de helft van ‘Het Verhaal van Mij’ gericht is op herstel.
Probeer voor deze oefening de meest belangrijke punten te selecteren die je wilt delen uit de voorgaande oefeningen. Je vraagt je misschien af: hoe weet ik wat belangrijk is? Voor jezelf zijn natuurlijk alle punten die je kunt kiezen belangrijk, omdat ze deel van je leven en je identiteit uitmaken. Maar bekijk het zo: wat moet beslist worden verteld om het verhaal kloppend te maken en te worden begrepen? Vaak zijn er wel enkele punten die weggelaten kunnen worden of slechts summier aangestipt, terwijl het verhaal toch ‘compleet’ klinkt voor de toehoorder.
Het tweede element: ‘Het verhaal van Ons’ is het deel van het verhaal waarin je een verband legt met een bredere gemeenschap. Meestal kunnen dit de lotgenoten zijn die zich in een soortgelijke situatie bevinden. Dit geeft weer hoe jouw verhaal – jouw ervaring, situatie, problemen en waarden – verband houden met een groter ‘wij’. Ganz herinnert ons eraan dat wij deelnemen aan vele groepen: familie, gemeenschap, geloof, organisatie, beroep, natie of beweging – en het verhaal van ons weerspiegelt de waarden, de ervaringen die wij delen met de groep waaraan we ons op dat moment willen verbinden.
In dit deel van het verhaal kun je vertellen over je motivatie: waarom je jouw ervaringen wilt delen. Vrij vaak is dat omdat we hebben ontdekt dat er mensen zijn zoals wij; mensen die het als steun zouden kunnen ervaren te horen dat zij in hun ervaringen niet alleen staan. Hier word je een kans gegeven met ze te praten; ze te laten weten dat je weet dat ze bestaan. Zo simpel is het, iets als ‘Ik weet dat er mensen zijn die hetzelfde gevoel hebben als ik heb,’ – en dat geuit met oprechte woorden die voelen als de jouwe.
Het derde element: ‘Het verhaal van Nu’ is het deel waarin je een duidelijk punt maakt, een oproep tot actie en waarin je een hoopvol perspectief biedt. Hier is je kans je toehoorders te vertellen wat zij kunnen doen om een verschil te maken. Denk erover na – wat zou je willen zeggen, vooral tegen hen die zich sterk verbonden voelen met de ‘wij’ die je geschetst hebt in het laatste element. Het is een kans om de moraal van het verhaal duidelijk te maken, of beter nog, de kernpunten die je wilt doorgeven.
Indien je een voorbeeld wilt zien van een herstelverhaal dat deze structuur heeft,dan nodigen we je nu uit om ervoor te gaan zitten en je eigen verhaal met deze driedelige structuur te schrijven. Zit er niet over in als het niet perfect voelt – of zelfs in de verste verte niet! Jouw herstelverhaal groeit en verandert voortdurend. In de eerste plaats: jij blijft altijd groeien en veranderen en jouw verhaal ook. En ten tweede: jouw verhaal zal een beetje veranderen iedere keer dat je het vertelt en tegenover elk publiek weer.
Als je een voorbeeld wilt zien van een herstelverhaal volgens deze structuur, klik dan hier:
3.4 Wat zeg je wel en wat zeg je niet in een herstelverhaal en waarom?
Gefeliciteerd! Je hebt nu je eerste versie van je heel persoonlijke herstelverhaal geschreven. Goed gedaan! Waarschijnlijk kwamen er al schrijvend wat vragen in je op: zou ik wel of niet over een bepaald onderwerp willen schrijven? Is dit geschikt? Welke woorden zal ik gebruiken? Dit is heel normaal in dit proces. Er zijn een paar aspecten om rekening mee te houden wanneer je een verhaal voorbereidt om te delen met een publiek.
Welke onderwerpen moeten er zeker voorkomen in het herstelverhaal en waarom?
- Zeker gevoelens, gedachtepatronen beschrijven, of een wereldbeeld dat je beleefde toen je moeilijke tijden doormaakte. Dat is vooral heel heilzaam voor twee belangrijke typen toehoorders:
- Voor lotgenoten met gelijksoortige ervaring. Daardoor komt de boodschap over dat ‘Jij niet de enige bent die zich zo voelt. Jij bent niet alleen.’
- Voor mensen die niet een gelijksoortige ervaring meemaakten, biedt het een waardevol inzicht om deze worstelingen te begrijpen.
- Zeker praten over hoe je besloot de situatie te veranderen of begon hulp te zoekenDit biedt bemoediging en kan praktische ideeën aandragen over het nemen van de eerste stappen naar herstel.
- Zeker aangeven wie en wat steun biedt, inspireert en je helpt: zowel in het begin van je herstel als nu, terwijl je het verhaal vertelt. Dit kan heilzame ideeën opleveren voor mensen die het op dat moment moeilijk hebben of in een proces van herstel zitten, en ook voor mensen die bezig zijn iemand anders in hun leven te ondersteunen.
Korte oefening 1
Schrijf vijf dingen op die je geholpen hebben in je herstel.
- Zeker ernaar streven het grootste deel van het verhaal te richten op herstel(niet de problemen) en ALTIJD je verhaal op een positieve manier afsluiten.Het is gemakkelijk je te concentreren op problematische tijden, maar vergeet niet dat het herstelverhaal is bedoeld om de toehoorder achter te laten met een gevoel van hoop. Omdat we onze toehoorders uitnodigen om een reis aan te gaan met moeilijke onderwerpen, moeten wij ze ook helpen een optimistische (of in ieder geval een neutrale) ruimte te vinden. Afronden met het positieve geeft zowel de verteller als het publiek een goed gevoel.
Korte oefening 2
Schrijf twee mogelijke manieren op om je herstel verhaal af te sluiten op een positieve en motiverende manier.
Wat zijn dingen die je niet moet delen in een herstelverhaal en waarom?
- Vermijd verhalen over zelfbeschadiging. Dit kan helaas als een ‘tip’ worden opgevat, als iets om uit te proberen, zelfs als het niet je bedoeling was dit zo naar voren te brengen. Dus geef daarom ook geen gedetailleerde verslagen van:
- Hoe je jezelf beschadigd of pijn hebt gedaan;
- Hoe je suïcidepogingen hebt gedaan;
- Details over je eetproblemen;
- Hoe je zelfbeschadiging verborgen hebt gehouden voor anderen.
Belangrijk: zelfs als je naar deze details wordt gevraagd, dien je ze niet te delen. Je kan zeggen dat het niet verstandig is deze informatie te delen.
- Zeker geen punten van vergelijking aanbieden,vooral niet over eetstoornissen en verslaving. Dit gebeurt vaak al snel, omdat we willen laten zien hoe slecht de situatie was en aantallen (glazen) werken daarbij gemakkelijk. Maar helaas kan dit mensen ertoe brengen hun situatie te vergelijken met die van jou. En ook dan te besluiten dat hun situatie niet ernstig genoeg is om hulp in te roepen. Het is belangrijk niet te praten over:
- Gewicht;
- Calorieën;
- Exact aantal uur of geld die je besteed aan verslavingen of ander probleemgedrag;
- Hoeveel je eet.
- Zeker niet vertellen over de manier waarop je van een verslaving bent afgekomen, als onderdeel van preventie werk (dit betekent: deel dit niet met mensen die geen last hebben van een verslaving). Dit kan het tegenovergestelde resultaat hebben. Indien je herstelverhaal draait om het afkomen van een verslaving, dien je je publiek heel nauwkeurig te kiezen en dit verhaal bijvoorbeeld niet te vertellen op scholen.
Als verslaving een rol speelt in je herstelverhaal en dit verhaal geen zin heeft zonder vermelding daarvan, noem die verslaving dan in het kort en op een neutrale wijze (b.v. ‘Ik dronk veel alcohol in die tijd en het verergerde mijn problemen,’ ‘ik leed aan middelen misbruik en dat veroorzaakte waarschijnlijk mijn psychose’).
- Gebruik geen jargon of specifieke namen van drugs. Blijf bij de meest neutrale termen (‘alcohol,’ ‘middelen’).
- Zet drugs niet in als een manier om problemen op te lossen (b.v. ‘ik voelde me heel slecht, dus ik begon te drinken’).
- Beschrijf de gevoelens niet die je had terwijl je onder invloed van die middelen stond (b.v. ‘ik had nog nooit zo’n euforie beleefd’).
- Noem niet de hoeveelheden of de frequentie waarmee je de middelen gebruikte.
Al deze hierboven genoemde punten kunnen helaas werken als een bemoediging of een uitdaging om ze uit te proberen.
- Zeker geen gedetailleerde beschrijvingen geven van veelvoorkomende aanleidingen: elke vorm van geweld of misbruik, ongevallen of traumatische gebeurtenissen. Als die een rol spelen in je verhaal, sta dan stil bij de mensen die naar je luisteren, waarschijnlijk hebben sommigen van hen hetzelfde meegemaakt. Geef, om te zorgen voor hun welzijn, vooraf een waarschuwing over wat je gaat zeggen. Noem in je verhaal de onderwerpen zo kort en neutraal mogelijk.
3.5 Je verhaal aanpassen aan verschillende typen publiek
Bij het vertellen van herstelverhalen aan een publiek, dienen we altijd rekening te houden met de mensen tegen wie we spreken. Om je verhaal aan te passen aan verschillende typen publiek, kun je je het beste richten op twee punten:
- Het vocabulaire, de woorden die we gebruiken en
- De onderwerpen, die je ter sprake wilt brengen.
Denk bij het voorbereiden van je verhaal aan het publiek dat je gaat toespreken. Hoe oud zijn zij? Wat is hun levenservaring? Hebben zij een bepaald beroep (b.v. leraren, maatschappelijk werkers, of artsen)? Wat kan vooral betekenisvol voor hen zijn?
Indien je bepaalde belangrijke aspecten van je publiek niet kent (b.v. hun leeftijd of hun bekendheid met het onderwerp), probeer die dingen dan vooral te weten te komen, zodat je het beste in staat zult zijn je verhaal aan hen aan te passen.
Wat betreft het aanpassen van je vocabulaire is de belangrijkste vraag: ‘is het begrijpelijk?’. Meestal kun je niet fout gaan door eenvoudige taal te gebruiken. Eenvoudige woorden zijn voor de meeste soorten publiek gemakkelijk te begrijpen en dan is heel weinig aanpassing nodig.
‘Eenvoud werkt het beste’ geldt vooral als we adolescenten toespreken, jonge mensen of mensen met leerproblemen. Als we ons erg geletterd voordoen bij het bespreken van bepaalde onderwerpen, hebben we al gauw de neiging gecompliceerde of heel specifieke woorden te gebruiken en soms merken we dat zelf niet eens! Probeer daarmee rekening te houden en ga na of je verhaal woorden bevat die niet algemeen bekend zijn bij jouw publiek. Als je die moet gebruiken, verklaar ze dan zodra je ze gebruikt.
Wanneer bijvoorbeeld een universitair student een verhaal vertelt aan lotgenoten, kan hij of zij natuurlijk spreken over de problemen bij het schrijven van een scriptie en daarbij heel goed worden begrepen. Maar als diezelfde student het verhaal vertelt aan jongeren op de basisschool, kan het veel nuttiger zijn het te hebben over een belangrijk groot geschrift voor de universiteit, of gewoon schoolwerk.
Om de onderwerpen aan te passen zijn de belangrijkste vragen: ‘is het begrijpelijk?’ en ‘is het bruikbaar?’ Dus allereerst: praten we over dingen die zij kunnen begrijpen? En te tweede: is mijn verhaal op enigerlei wijze op hen van toepassing? Zelfs als de ervaringen op zich anders zijn, blijken de problemen heel vaak verwant te zijn aan problemen of waarden die in het algemeen gelden voor de meeste mensen: relaties, motivatie, eigenwaarde, aanvaarding, etc. Tracht die aspecten te benadrukken!
Hier is het wel gunstig een beetje fantasie te gebruiken en te proberen de wereld te bekijken door hun ogen. Wat zou voor hen het meest behulpzaam en interessant zijn? Want bij het spreken met lotgenoten zijn het vaak de manieren van omgaan met de problemen, die ons hebben geholpen. En als we spreken met ouders, leraren of andere mensen die steun bieden, komt het er vaak op aan de problemen te signaleren en te vragen hoe hulp te bieden. Veelal is het onderwerp dat het meest relevant is, het onderwerp dat iemand kan gebruiken in haar of zijn dagelijks leven.
Oefening
- Schrijf een ervaringsverhaal dat je zou kunnen delen met een groep van 15-jarigen.
- Bedenk daarna wat je hierin zou veranderen als je het aan hun ouders zou vertellen.
Dutch 
English 
Icelandic 
Estonian